ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 15، شماره 7، مهر 1401 ، شماره پی در پی 77

تحلیل ساختاری تصویر در غزلیات خواجوی کرمانی

صفحه (253 - 272)
زهره صارمی ، مهدی محقق (نویسنده مسئول)، ماه نظری
تاریخ دریافت مقاله : مرداد 1400
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : آبان 1400

چکیده

زمینه و هدف: تصویر یکی از مهمترین ارکان تولید هنری در ادبیات است. تحلیل تصویرپردازی شاعر به شناخت سبک هنری و نظام فکری وی مینجامد. در این پژوهش تلاش شده است ساختار تصویرپردازی خواجوی کرمانی بررسی شود؛ در همین راستا با نگاهی به محور عمودی و افقی در غزلیات دیوان خواجوی کرمانی، مطالعات صورت گرفته است. در تحلیل بسامد و توضیح فراوانی انواع تصویر، به جزئیات سبک هنری و فکری شاعر که به یک کل منسجم تصویری در محور عمودی و افقی تصاویر منجر شده است، پرداخته میشود.

روش مطالعه: این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی و روش گردآوری اطلاعات کتابخانه ای انجام شده است.

یافته ها: تصویر در دیوان خواجوی کرمانی عنصری قوی برای بیان مضامین گوناگون بویژه مضامین عاشقانه و عارفانه است. بیشترین ابزاری که شاعر بوسیلۀ آنها به تصویرسازی در غزلیات پرداخته است، صنایع بیانی شامل تشبیه، استعاره و کنایه و صنایع بدیعی شامل تلمیح، تضاد، پارادوکس، و ایهام است و درصدر آنها تشبیه قرار دارد. بسامد بالای کاربرد این ابزار در تصویرپردازی بدلیل امکان ایجاد تصورات و تجسم ابعاد چندگانۀ مفاهیم عاشقانه و عارفانه است.

نتیجه گیری: در محور افقی تصاویر شعری خواجو بیشتر از مصادیق عینی استفاده شده است و گاه نیز تصاویر با بکارگیری مفاهیم انتزاعی ساخته و پرداخته شده است. خواجوی کرمانی از معدود شاعران سبک عراقی است که محور عمودی شعرش بسیار قوی است. در برخی غزلیات خواجو، وابستگی عاطفی و اندیشگی شاعر باعث بازگشت و تصویرگری مجدد از یک ‌‌شیء، واژه یا موتیف میگردد. گاه نیز در شعر او با تزاحم تصاویر مواجه میشویم که البته موجب ثقل معنی نگشته است. این امر هم در محور افقی و هم عمودی رخ داده و بار بلاغی شعر او را دوچندان ساخته است.

کلمات کلیدی
تصویر , محور عمودی , محور افقی , خواجوی کرمانی , غزل

• قرآن کریم
• ادبیات چیست، سارتر، ژان پل (1400) ترجمۀ مصطفی رحیمی و ابوالحسن نجفی، چاپ دهم، تهران: نیلوفر.
• ادوار شعر فارسی، شفیعی کدکنی، محمدرضا (1399) چاپ یازدهم، تهران: سخن.
• اسرارالبلاغه، جرجانی، عبدالقاهر (1389) ترجمۀ جلیل تجلیل، چاپ پنجم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
• بررسی و تحلیل آرایۀ تلمیح و ارائۀ تقسیم بندی آن بر مبنای ساخت بلاغی، فرخی، سودابه و فهندزی سعدی، غلامحسین (1396) پژوهشهای نظم و نثر فارسی (2) 1، صص 41-79.
• بلاغت تصویر، فتوحی، محمود. (1389). تهران: سخن.
• بیان، شمیسا، سیروس. ( 1379). تهران: فردوس.
• تداوم تصویر در محور عمودی قصاید خاقانی، مختصه ای سبکی، مرتضایی، سیدجواد و حسینی وردنجانی، سیدمحسن (1395) فنون ادبی (1) 8، صص 65-78.
• الحیوان، الجاحظ، ابوعثمان عمروبن بحر (1389). الجزء الثالث، عبدالسلام هارون، مصر: المطبعه الاولی البابی الحلبی.
• دیوان، حافظ شیرازی، شمس الدین محمد (1389) به تصحیح محمد قزوینی و قاسم غنی، تهران: اقبال.
• دیوان، خواجوی کرمانی. (1394). به تصحیح احمد سهیلی خوانساری، تهران: نگاه.
• سفر در مه، پورنامداریان، تقی. (1381). تهران: نگاه.
• الصناعتین، العسگری، ابوهلال حسن ابن عبدالله بن سهل (2006). تحقیق علی محمد البجاوی و محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: المکتبه العصریه.
• صور خیال در شعر فارسی، شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1388) تهران: آگه.
• صور و اسباب در شعر امروز، نوری علاء، اسماعیل. (1348). تهران: چاپ افست.
• طلا در مس، براهنی، رضا. (1371). تهران، ناشرمؤلف.
• عیارالشعر، ابن‌طباطبا العلوی، محمدبن احمد. (1982). بیروت: دارالکتب العلمیه.
• فرهنگ اصطلاحات ادبی، داد، سیما. (1387). تهران: مروارید.
• فرهنگ لغت فارسی، معین، محمد (1386) تهران: زرین.
• مشت در نمای درشت، حسینی، سیدحسن (1397) چاپ چهارم، تهران: سروش.
• یک قصه بیش نیست (ملاحظاتی دربارۀ شعر حافظ و اندیشه های او)، انوری، حسن (1379) تهران: عابد.